[Tekst: DINGtiid]

Fries taalbeleid wordt eerder zwakker dan sterker bij gemeentelijke herindelingen. Dat blijkt uit onderzoek dat DINGtiid, het rijksadviesorgaan voor de Friese taal, heeft laten uitvoeren door Mercator Europees Kenniscentrum voor Meertaligheid en Taalleren. Het onderzoek is uitgezet naar aanleiding van de adviesvraag van de provincie of er bij herindelingen voldoende aandacht is voor het Fries. Gedeputeerde Sietske Poepjes heeft het rapport donderdag 18 oktober in ontvangst genomen.
 
Onderzoekers Anna Fardau Schukking en Edwin L. Klinkenberg van Mercator zijn nagegaan welke rol de Friese taal speelt in de fusieprocessen van vier gemeenten. De vraag of herindelingen een bedreiging vormen voor het Fries taalbeleid stond daarbij centraal. Het onderzoek richt zich op de fusies van de gemeenten Leeuwarden, Súdwest-Fryslân en Waadhoeke, die in 2018 hebben plaatsgevonden en de fusie van Noardeast-Fryslân, die in 2019 zal plaatsvinden. Het Europees Handvest voor regionale talen en talen van minderheden stelt dat de nieuw te vormen gemeente de bevordering van het Fries niet in de weg mag staan.
 
De bestuurlijke kaart van Fryslân is in beweging en de verwachting is dat het aantal gemeenten in de toekomst verder daalt. Hierbij fuseren ook Friestalige plattelandsgemeenten met gemeenten met een meer stedelijk karakter, waar het Fries een minder grote rol speelt. Op grond van de Wet gebruik Friese taal (2014) hebben Friese gemeenten de verplichting om een taalbeleidsplan op te stellen en een taalverordening te hebben om de positie van het Fries te bevorderen. De verwachting is dat alle Friese gemeenten dat in 2020 hebben geregeld.  
 

Taalbeleid afhankelijk van bestuurlijke inzet

Het Rijk, provincie Fryslân en de nieuwe fusiegemeenten Leeuwarden, Súdwest-Fryslân en Waadhoeke ondertekenden op 17 november 2017 zo’n bestuurlijke overeenkomst betreffende het Fries taalbeleid. De nog te fuseren gemeente Noardeast-Fryslân ondertekent zo’n overeenkomst later dit jaar.
 
Schukking en Klinkenberg stellen in het rapport dat herindelingen vaak leiden tot compromissen en in sommige gevallen tot achteruitgang op het gebied van Fries taalbeleid. Dat laatste geldt vooral voor de inwoners van de eerdere, zeer Friesgezinde gemeente Littenseradiel, die is opgedeeld in de nieuwe gemeenten Leeuwarden, Súdwest-Fryslân en Waadhoeke.
 
Ook voor bijvoorbeeld de inwoners van de oude gemeente Wymbritseradiel, die door de fusie met Súdwest-Fryslân in een dergelijke situatie kwam, geldt dat ze er op achteruit zijn gegaan als het om het Fries gaat. Volgens oud-wethouder Germ Gerbrandy van Wymbritseradiel, die meewerkte aan het onderzoek, valt of staat het Fries met de politieke wil om de taal te gebruiken en te ondersteunen. Ook andere bestuurders en ambtenaren, die meewerkten aan het onderzoek, stellen dat gemeenten zelf een belangrijke rol spelen bij de uitvoering van taalbeleid. In het 
onderzoek valt aan de andere kant het vertrouwen op onder ambtenaren dat het Fries taalbeleid in de nieuwe gemeente Waadhoeke goed zal worden geregeld.
 
Opvallend is dat de Friese taal bij alle vier fusiegemeenten weinig aandacht krijgt in het sport-, zorg- en recreatiebeleid. Wat visie op het gebied van taalbeleid betreft verschillen de gemeenten van elkaar, en ook de beschikbare budgetten voor het uitvoeren van het beleid en het aantal fte’s dat wordt ingezet voor de ondersteuning van een taalambtenaar lopen uiteen.
 

Provinciale steun belangrijk voor taalbeleid

Alle vier fusiegemeenten leggen de focus op meertaligheid, omdat ze naast het Fries ook nog rekening houden met andere taalvariëteiten, zoals het Bildts, Stadsfries, Kollumers, maar ook allochtone talen. Op het niet naleven van het Handvest en de Wet gebruik Friese taal staan geen concrete sancties en dat zorgt ervoor dat taalbeleid wel eens wordt ervaren als iets vrijblijvends, al helpen bestuurlijke overeenkomsten wel om Fries taalbeleid serieus te nemen. Ook financiële ondersteuning van de provincie helpt gemeenten om het Fries op een hoger plan te tillen qua taalbeleid.
 

Aanbevelingen

Belangrijke aanbevelingen van de onderzoekers betreffende lopende en nieuwe fusieprocessen en herindelingen zijn:

• Zorg voor structurele financiële middelen voor de uitvoering van taalbeleid
• Breng beschikbare budgetten voor taalbeleid beter in beeld
• Maak de positie van taalambtenaren duidelijker en prominenter
• Draag taalbeleid organisatiebreed uit en zoek samenwerking met zorg, sport en onderwijs
• Stimuleer actief de contacten en uitwisselingen met Europese minderheidstaalgebieden
• Doe meer onderzoek naar ‘good practice’ van taalbeleid in andere minderheidstaalgebieden
• Onderzoek hoe gemeenten met minimale middelen maximaal resultaat kunnen bereiken

DINGtiid zal naar aanleiding van dit rapport een ‘DINGpetear’ (rondetafelgesprek) organiseren voor de betreffende gemeenten. Mogelijk is dat nog aanleiding voor een officieel advies van DINGtiid.
 
NB: het rapport van Mercator heeft geen rekening meer kunnen houden met de nieuwste taalbeleidsplannen. Zo heeft de gemeente Waadhoeke woensdag 16 oktober 2018 een nieuw taalbeleidsplan gepresenteerd, en al een paar weken geleden deed de gemeente Leeuwarden hetzelfde. Door het protest dat daar op volgde, heeft de gemeente besloten een werkgroep samen te stellen om het Leeuwarder taalbeleid nog eens goed te onderzoeken. In de gemeenten Noardeast-Fryslân en Súdwest-Fryslân wordt momenteel gewerkt aan nieuw taalbeleid, dat volgens verwachting ook op korte termijn zal worden vastgesteld.